De plannen voor een Holocaustmonument in het Wertheimpark gaan op de lange baan: het Stadsdeel Centrum besloot gisteravond deze zomer met groepen omwonenden over het moument te gaan praten en pas later een besluit te nemen. Ik hoop dat het monument er niet komt. Niet in deze omvang, niet op deze plaats, niet voor dit geld.
Niet omdat ik niet vind dat de in de oorlog vermoorde Joden geen herdenkingsplaats verdienen. In tegenstelling tot Belgie, Duitsland, Macedonië, Oostenrijk, Hongarije, Frankrijk, en zo kan ik nog wel even doorgaan, is er in Nederland geen nationaal monument ter herinnering aan de shoah. Hoe het staat met de plannen van de Hollandse Schouwburg om een Nationaal Shoah Museum en Herinneringscentrum te worden, weet ik niet. Daarnaast is er een prachtig digitaal monument dat meer aandacht en onderhoud verdient. Nederland kan het feit dat bijna de gehele Nederlandse Joodse bevolking is vermoord maar moeilijk een plaats geven.
De beste manier om te laten zien dat de nationaal-socialisten hun plannen niet (althans niet volledig) uitgevoerd hebben, is door een Joods leven op te bouwen. In Nederland is dat niet makkelijk. Slechts een klein gedeelte van de Nederlandse Joden is lid van een Joodse organisatie, en deze handvol mensen en organisaties betaalt het beheer en onderhoud van de gebouwen en begraafplaatsen, de beveiliging die, helaas, steeds meer nodig is, de zorg en het onderwijs. Daar is veel op aan te merken. Het beheer is vaak niet goed geregeld, overheidssteun wordt steeds moeilijker en de allerhoogste prioriteit zou onderwijs moeten zijn. Als er nu al 5 miljoen Euro opgehaald zou moeten worden, zou dat voor Joods onderwijs en Joodse infrastructuur moeten zijn.
En dan de plaats. Ik was een keer op een bijeenkomst waar een prominente vertegenwoordiger van een aantal organisaties uitlegde dat de Holocaust onder andere was begonnen omdat de Joden zo veel geld hadden en weigerden dat geld aan te wenden voor het nut van het algemeen. Het incident staat beschreven in Afri van Jutta Chorus. Een wijdverbreid en hardnekkig misverstand, om niet te zeggen een antisemitische leugen. Verreweg de meeste Nederlandse Joden, en zeker de Amsterdamse, behoorden tot wat nu de lagere middenklasse heet, of zelfs het proletariaat. De uitzonderingen, de gegoede of zelfs rijke Joodse burgers, toevallig de mensen die in de Joodse Raad zaten, woonden in de buurt van waar het monument nu geplaatst zou worden. Op zijn minst smakeloos. Daarnaast staat er al een monument (het Auschwitzmonument van Jan Wolkers), en om daar een monument naast te zetten is geen goed idee.
Ik zei het net al: met herdenken op zich overwin je niets. Mijn grootmoeder werkte tijdens de Kristallnacht als verpleegster in een ziekenhuis in Hamburg. Op haar 9oe verjaardag, een paar jaar geleden, waren al haar kinderen en kleinkinderen aanwezig en zei ze “They tried to kill us all, and look at us now”. Door er te zijn, door geboren te worden, te eten, te werken, te slapen laten we zien dat er Joden zijn. Maar door een actief Joods leven er op na te houden, laten we zien dat er een cultureel en religieus Jodendom bestaat.
Het is een misverstand om te denken dat er Joden teruggekomen zijn na de Tweede Wereldoorlog. Van de 107.000 Nederlandse Joden, en de handvol die ondergedoken zijn geweest, heeft een aantal het overleefd. Maar teruggekomen zijn ze niet: er was niets om in terug te komen. Families, organisaties, winkels, bedrijven: ze bestonden gewoonweg niet meer. Er was geen Joods leven, nauwelijks Joodse infrastructuur en die is sindsdien maar nauwelijks verder opgebouwd. Het leed van de overlevenden en hun kinderen werd op zijn best mondjesmaat onderkend, maar mijn (andere) grootmoeder hoorde in in 1950 al dat “dat gezeur over die oorlog eens moest ophouden”, en als je de pech had communist te zijn, kon je al helemaal niet op sympathie rekenen.
Het is dan ook niet vreemd dat er onder de huidige Joodse bevolking verwarring bestaat over wat Joodse identiteit nu behelst. Nou, dat moet ieder voor zich maar uitmaken. Maar: er zijn mensen die Joden het liefst als slachtoffer zien. Of als een ander stereotiep. En het slechtste wat Nederlandse Joden kunnen doen, is zichzelf voegen naar die wens van anderen.
We zijn geen slachtoffers. Onze identiteit mag niet bestaan uit slachtofferschap.
Dat er geen nationaal shoah-monument is, is een gemis. Maar er zijn andere prioriteiten, de plaats is niet goed, de vorm waarschijnlijk ook niet, en er zijn belangrijker zaken om ons mee bezig te houden. De toekomst. Gewoon leven.
Foto: Shmil Gandelman
Goed verhaal. Helemaal mee eens.
Helemaal niet mee eens. Het gaat niet zozeer om de plek als om het ‘gedoe’ eromheen. Er staat al een monument van Jan Wolkers, dus….. We moeten niet teveel herdenkingsplekken hebben? Men is bang dat men dan misschien bewaking van het monument moet betalen als NL gemeenschap? De toekomst houden we ons zeker mee bezig, maar door te herdenken blijven we alert op ontwikkelingen t.o.v. antisemitisme…..kijk in GB, in FR en DE, stigmatisering van een groep an sich speelt in bepaalde kringen steeds weer opnieuw op. Er zitten mooie elementen in het door Robbert geschreven stuk, maar er zijn toch wat kanttekeningen te plaatsen wat mij betreft.
als ze dat geld van dat monument eens in de joodse jeugd zouden stoppen (scholen, verenigingen, educatie enz)
In grote lijnen eens met Robbert. Veel energie steken in de toekomst. Toch denk ik dat een monument, wellicht op een andere plek, psychologisch nut kan hebben. niet alleen voor Joden, maar ook anderen.
Nee hoor, voor mij hoeft het misschien ook niet zo nodig, voor na mij is het wel noodzakelijk. Een digitaal monument of een boek kan geen namenwand vervangen, kijk en huiver in Frankfort, Washington, Praag etc. etc.
Een betere plaats? Ja, natuurlijk in de Hollandsche Schouwburg, in plaats van de huidige achternamen wand een volledige namenwand. DAAR is daar alle ruimte voor. Vanuit de Hollandsche Schouwburg zijn
cica 46.000 Joden na registratie doorgezonden (vanuit het Wertheim plantsoen nul…), een betere plek is er niet. Hans van Emden.
Helemaal mee eens Robbert. Toevallig reeds ik laatst met een vriendin op de fiets langs de plek. Ik wist niet wat ik hoorde! Helaas ben ik murf van alle rare plannen en ideeen en nog erger, keuzes die op dit moment gemaakt worden. Dank je wel dat je het zo mooi verwoord en dank je wel dat je je best doet om het plan om zeep te brengen! Mijn steun heb je!
Mee eens Robbert! Herken alles in je ‘na oorlogse beschrijving’. Identiteit…daar mogen we eens een avondje over praten, niet? Zeer complex onderwerp.
Het is geen goed idee om het grootste holocaustmonument van Nederland weg te stoppen in het kleinste en enige park van de Amsterdamse binnenstad, waar bovendien al een ‘populair’ Auschwitzmonument staat. Als er dan toch een nationaal holocaustnamenmonument moet komen (voor mij hoeft het niet), kies dan op z’n minst een locatie die recht doet aan de portee. Er zijn drie van die plekken in de buurt: het mr.Visserplein, het Westermannplantsoen en het Jonas Daniel Meijerplein. Alledrie in de Joodse buurt en met ruimte zat. Tegen beter weten in kiest het Auschwitzcomité toch voor het Wertheimparkje. Het blijft gissen waarom…