/

Ruziënde Joden en mooie vrouwen. En tefillin.

736 views
3 minuten leestijd
Start

Ruziemakende Joden? Je kan beter over mooie vrouwen praten. Of tefillin leggen.

images

Iemand die voor het eerst een synagoge betreedt tijdens een dienst zal zich verbazen over de onnavolgbare wijze waarop een dienst zich afspeelt. Mensen mompelen wat door elkaar, op enig moment gaat men staan of zitten, maken danspasjes naar voren of naar achteren, roepen AMEEN JEHEE SHEMEE RABA of AMEEN, of SJMOJ, of iets wat daarop lijkt, en later SHEMAAAAA. Soms ogenschijnlijk volslagen chaotisch, soms misschien wel net zo ogenschijnlijk georkestreerd. Kortom: het lijkt er vaak een Jodenkerk. Soms met bewegingen die logisch lijken in een

Identiteit

Het is goed voorstelbaar dat je, als Jood, je daar wat ongemakkelijk bij voelt. Het is sowieso niet moeilijk je ongemakkelijk te voelen. Joodse identiteit. Het woord alleen al. Het komt uit het Middeleeuws Latijn identitatem, wat hetzelfde betekent. Identiteit wordt bepaald door dat waar je je mee identificeert; daar waarin je hetzelfde bent. Het woord idem is eraan verwant. De vraag is, kortom, hoe je je kan verbinden aan je voorouders, je geschiedenis; de oorsprong van je bestaan. De volgende vraag is dan wat je kan doen om je te identificeren met andere mensen die zich ook Joods noemen, maar misschien wel heel anders in het leven staan dan jij.

Het probleem is dat alle woorden waarmee we “dat waar je je mee kan identificeren” relatief modern zijn. Ons begrip van woorden als religie, volk, gemeenschap, zijn, soms van ver, nadat de Joden Joden werden. Het is dan ook niet gek dat juist in deze tijd het moeilijk is om die woorden te vinden die kunnen beschrijven hoe je verbonden bent, of hoe je je verbonden voelt, met die andere mensen die zich Joden noemen.

Nederland

In Nederland is het dan bovendien nog eens moeilijker. Een reden, maar geen excuus voor de erbarmelijke staat waarin het Nederlandse Jodendom zich bevindt, ligt natuurlijk in de gebeurtenissen van zeventig jaar geleden. Naast oorzaken die buiten de Joodse gemeenschap liggen is de rol van het Joods leiderschap op zijn minst omstreden; in het allerminst kan men zeggen dat de officiële leiders geen rol gespeeld hebben die een voorbeeld zijn voor onze generaties. Het Nederlandse Joodse leiderschap zal zich dan ook dubbel moeten bewijzen.

Na de tweede wereldoorlog is men er niet in geslaagd het grootste gedeelte van de Nederlandse Joodse gemeenschap te betrekken bij het officieel georganiseerde deel ervan; er is (behalve een onlangs verschenen shabbatsiddoer die onvolledig en niet vertaald is, dus alleen als goedbedoelde eerste poging gekenmerkt kan worden) nog steeds geen fatsoenlijk Nederlands gebedenboek waarmee de beginnende sjoelbezoeker een idee kan krijgen hoe een dienst eruit ziet en wat er gezegd wordt.

Buiten de slachtpartij die de shoah was, heeft het spirituele leegte achtergelaten: de tradities zijn grotendeels verdwenen; de synagogen zijn kralenwinkels, protestantse kerken, VVV’s of moskeeën. We leven op de fysieke en spirituele ruïne.

Strauss

Op die ruïne is een groot gedeelte van de formeel georganiseerde Joodse gemeenschap is veel te veel met zichzelf bezig, conform de oeroude traditie van het met elkaar strijden over interpretatie van uitgangspunten. Oscar Wilde refereert eraan en door Richard Strauss is het prachtig op muziek gezet in de opening van zijn Salomé:

Narraboth: Wie schön ist die Prinzessin Salome heute nacht! 
Page: Sieh die Mondscheibe, wie sie seltsam aussieht. Wie eine Frau, die aufsteigt aus dem Grab.
Narraboth: Sie ist sehr seltsam. Wie eine kleine Prinzessin, deren Füße weiße Tauben sind. Man könnte meinen, sie tanzt.
Page: Wie eine Frau, die tot ist. Sie gleitet langsam dahin. (Lärm im Bankettsaal.)
Erster Soldat: Was für ein Aufruhr! Was sind das für wilde Tiere, die da heulen?
Zweiter Soldat: Die Juden. (Trocken) Sie sind immer so. Sie streiten über ihre Religion.
Erster Soldat: Ich finde es lächerlich, über solche Dinge zu streiten.
Narraboth: Wie schön ist die Prinzessin Salome heute abend!

Kortom: ruziemakende Joden zijn aan de orde van de dag, en je kan beter over mooie vrouwen praten.

Maar het beeld van een dolende, strijdende Joodse gemeenschap is niet het einde van de discussie. Het doet een beetje denken aan het dorpje van Astérix. Heel Joods Nederland was dolend en onderling strijdend. Héél Joods Nederland? Nee.

Chabad

De uitzondering op de regel is Chabad. Deze semi-anarchistische stroming die in belangrijke mate maling heeft aan de formeel georganiseerde structuren, geeft Joodse identiteit vorm vanuit de gedachte dat iedere Jood iets bij kan dragen, dat dat ertoe doet, en dat Joodse identiteit bestaat uit de grootste gemene deler van wat Joden generaties doen waarin ze hetzelfde zijn buiten de halachische haarkloverijen: kosher eten, tefillin leggen, tzedaka geven, shabbat en feestdagen houden.

Alleen Chabad probeert daarbij aan te sluiten bij het kennisniveau en de mogelijkheden van al die mensen, die grote meerderheid die zich in de periferie van het religieuze Jodendom bevinden: ongetwijfeld het grootste succesnummer is de fonetische bentsjer van Rabbijn Vorst. Helaas ook nog steeds niet met vertaling verkrijgbaar, maar goed.

Simpele daden, soms naar maatstaven van de moderne samenleving nutteloze en bizarre daden kunnen een verbondenheid genereren met geschiedenis waarin Joodse identiteit vanzelfsprekend was.

Betekenisvol

Los van een ieders individuele beleving van het behoren tot de Joodse gemeenschap (of hoe je dat verder dan ook wil noemen), zijn dit individuele activiteiten waarmee je vorm kan geven aan Joodse identiteit. Niet alleen voor jezelf (Rabbijn Jacobson beschrijft in Towards a Meaningful Life heel mooi hoe het markeren van overgangen en het stilstaan bij je eigen spiritualiteit en emoties je leven verrijken), maar ook om het door te geven aan volgende generaties.

Wij kunnen op onze tenen iets oppikken wat we op onze knieën kunnen doorgeven. Met een eerste keer een kaars aansteken op shabbat, een klein beetje liefdadigheid geven, of door ons te kleden in dat bizarre Joodse uniform, bestaand uit leer en perkament. Het kost 2 minuten en verbindt je aan de eeuwigheid.

8 Comments

  1. Wow Robbert, wat een stuk. Interessant! Ik begrijp alleen je einde niet. Een dienst, gebedenboek vertalen om de roots en bedoelingen duidelijker en dichterbij de nazaten en dragers te brengen os deel ik ook noodzakelijk. Maar de aanbeveling gewoon maar met een van de ‘gekke’ rituelen te beginnen zonder verder uitleg begrijp ik als afgedwaalde nazaat olk nog steeds niet. .. wat heb ik de clou volledig gemist? Hoe gaat het trouwens met je? ? Gr Arwin (vriendje Laurent)

  2. Beste Robbert het is een prachtig stuk geworden. Ik weet alleen niet waar ik zelf hierin pas met mijn eigen achtergrond. Dit gaat over Chabad, waarin Joden zich zouden moeten thuisvoelen… Maar hoe moeten levenslang getraumatiseerde, seculiere Joden zich thuisvoelen in de kleine Joodse gemeenschap? Niet met vertaalde gebeden, met teffelines, die trouwens alleen voor mannen bedoeld zijn. Thuisvoelen is een voor sommige Joodse mensen een nogal dubbel begrip… niet door meedoen met Joodse godsdienstige gebruiken die je niet aanhangt als seculier. Maar misschien wel als dienstbaar zijn aan de Joodse Gemeenschap op andere gebieden. Schrijven, actievoeren, optreden tegen antisemitisme, opstaan voor Israël en haar recht op vreedzaam bestaan, optreden tegen de boycot van Israël en de producten van Israël… ook die uit De Gebieden ja… En toen dat nog kon, vrijwilligerswerk bij Joods Maatschappelijk Werk. Dat is voor mensen zoals ik de manier om thuis te zijn in de Joodse Gemeenschap. Ik zou willen dat meer – wel gelovige – Joden zich naar buiten toe manifesteerden en niet in de kleine eigen gemeenschap bleven steken. Jij als PvdA-er èn gelovige Jood zou daar misschien met je naam als Europeaan ook, veel goeds kunnen doen voor Israël. Buiten de sjoel, en binnen de gemeenschap waartoe je behoort. Ik heb veel respect voor Chabad, maar alle leden van de bredere Joodse Gemeenschap zouden een manier moeten vinden om elkaar vast te houden en niet alleen op uiterlijke vrome vormen…
    Shalom Robbert, een goede zondag nog. En shavua shalom.

    • Hi Erica, ik bedoel juist te zeggen dat het niet stopt bij het slachtoffer te zijn. Te veel mensen laten hun Joodse identiteit uitsluitend daardoor bepalen, terwijl er zoveel andere dingen zijn om een Joodse identiteit vorm mee te geven.

      Groet,

      Robbert

  3. Daar wil ik best in meegaan. Maar wat vaak uit het oog wordt verloren is dat wat je als kind hebt meegemaakt (geldt dus ook voor hedendaagse slachtoffers van oorlogen en vluchtelingen) je vormt en maakt.(Lees mijn boek Twee Vrouwen en een Jas maar) Net zoals een goede Joodse opvoeding je maakt als alles goed is. Je blijft er niet noodzakelijk in hangen of zitten maar zult een andere invulling moeten vinden. Gelukkig heb ik die invulling wel gevonden. Niet op godsdienstig, maar op maatschappelijk terrein. Weet je, iemand schreef ooit: Ik heb heimwee naar de g’d die niet bestaat… zo voelt dat. Maar voor mij lege rituelen zoals jij voorstelt, zouden me mateloos, ja echt mateloos, benauwen. Als je wilt kan ik je mijn boek toesturen. Misschien dat je dan meer begrijpt van mensen die niet meekunnen in de Joodse wereld, maar zich wel Jood weten.

  4. Ha Robbert, ik reageer even vanaf een iets grotere afstand en verwijs graag naar de “standaard”werken van Philip Roth (o.a. Operatie Shylock e.a,: jou wellicht bekend) waarin jouw dilemma van identiteit en individuele vrijheid voortreffelijk in romans zijn beschreven. En ook breng ik onder je aandacht een meer recent wetenschappelijk werk van ‘Tim Snyder “Blood countries’ (recent in het Nederlands vertaald ‘Bloedlanden, Europa tussen Hitler en Stalin’) waarin de systematische volkerenmoord en onderdrukking van vele groeperingen en met name de Joodse, uitvoerig gedocumenteerd worden beschreven en goed ge-analyseerd. Ik blijf je volgen “zoon van Pinny en broer van Anouschka” ! Je bent nog in mijn aandacht ook als lobbyist. Ik wil je daarom ook een dezer dagen benaderen om de voor-stelling ‘Der Kaiser von Atlantis (Theresienstadt 1943) ook in Leiden en andere steden in 2016 te helpen realiseren. De première staat vast voor 4 mei Bellevue theater Amsterdam groet Jos

  5. Nogmaals deze reactieHa Robbert, ik reageer even vanaf een iets grotere afstand en verwijs graag naar de “standaard”werken van Philip Roth (o.a. Operatie Shylock e.a,: jou wellicht bekend) waarin jouw dilemma van identiteit en individuele vrijheid voortreffelijk in romans zijn beschreven. En ook breng ik onder je aandacht een meer recent wetenschappelijk werk van ‘Tim Snyder “Blood countries’ (recent in het Nederlands vertaald ‘Bloedlanden, Europa tussen Hitler en Stalin’) waarin de systematische volkerenmoord en onderdrukking van vele groeperingen en met name de Joodse, uitvoerig gedocumenteerd worden beschreven en goed ge-analyseerd. Ik blijf je volgen “zoon van Pinny en broer van Anouschka” ! Je bent nog in mijn aandacht ook als lobbyist. Ik wil je daarom ook een dezer dagen benaderen om de voor-stelling ‘Der Kaiser von Atlantis (Theresienstadt 1943) ook in Leiden en andere steden in 2016 te helpen realiseren. De première staat vast voor 4 mei Bellevue theater Amsterdam groet Jos

  6. Shalom Robbert,
    Mooi stukje en ik denk ook dat ik het heb begrepen. Dat je advies niet voor dieren en oplossing biedt, ligt besloten in het karakter van het volk. Zelf ben ik meer van de ideeën achter de leer, maar dat zal wel komen omdat ik er via het Liberale Jodendom mee in aanraking ben gekomen.
    Ik wil daar best nog een smet je over ‘bij-kletsen’, Na zoveel jaren, zou dat best eens mogen. Shalom, Iman Heijstek, Amsterdam

Laat een antwoord achter aan Robbert Baruch Reactie annuleren

Your email address will not be published.

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Nieuwste van Blog

Nogmaals: Helderheid

Het Helderheidplein wordt officieel Helderheidplein 🙂 Vanaf het begin van de jaren ’80 was ik, scholier…