Gisteren was niet alleen Ivo Opstelten jarig, maar ook onze koningin. In het kader daarvan bezocht ik het Schielandhuis, waar de tentoonstelling “Beatrix, zeventig jaar in beeld” werd geopend door niemand minder dan de mij volstrekt onbekende “royaltydeskundige” Marc van der Linden. De tentoonstelling is erg de moeite waard, net als de rest van het Schielandhuis, waar ik, tot mijn schaamte, nog nooit was geweest.
Natuurlijk was gisteren het traditionale republikeinse geluid weer overal flink te horen. Een monarchie is antidemocratisch, niet van deze tijd, en kost te veel geld, dus moet maar afgeschaft worden. Net als veel mensen dacht ik er ook zo over, maar halverwege mijn studie kwam ik tot andere inzichten, en heb ik er -bijvoorbeeld- niet alleen voor gezorgd dat in mijn kamer een staatsieportret hangt, maar dat ook in de raadszaal een officieel portret te bewonderen is. Dat heeft niets met individuele leden van het Koningshuis te maken. Het heeft ermee te maken dat je een onderdeel bent van “de overheid”. En dat brengt speciale verplichtingen met zich mee. Bijvoorbeeld dat je je altijd moet realiseren dat je er niet alleen voor jezelf bent, voor je partij of voor je achterban, maar dat je een verantwoordelijkheid hebt naar iedereen die zich in je gebied bevindt.
Het is grappig dat het “de democratie” als argument tégen het koningshuis wordt genoemd, terwijl de oorsprong van de moderne monarchie nu juist ligt in een behoefte om meer gelijk te zijn aan anderen. Heel kort gezegd: in Hobbes’ Leviathan wordt gezegd dat al die ongelijkheid tussen mensen maar tot bloedvergieten leidt, en dat we een “Mortall God” nodig hebben die boven ons allen staat. Het is een argument dat ons nu niet vreemd in de oren zou moeten klinken: juist nú in Nederland, wordt er met regelmaat geroepen om sterke figuren, en ik denk dat die roep voor een gedeelte voortkomt uit angst voor onze directe buren. Enfin: in de 17e eeuw was deze gedachte een reden om af te gaan stappen van de rangen-en-standenmaatschappij, en te streven naar gelijkheid onder één leider.
Economisch gezien was dat ook geen slechte gedachte. De combinatie van macht en geld is een gevaarlijke, en er waren nogal wat voorbeelden van leiders die hun macht gebruikten om er zelf financieel beter van te worden. Bij een overerfbaar koningschap waarbij het koningshuis het land ziet als eigendom, is het veel slimmer om duurzaam in het land te investeren.
En dan: het koningshuis is er voor iedereen, met name voor veel mensen die zich buitengesloten voelen, ze doen het fantastisch (vooral prinses Máxima die ik nu een paar keer van dichtbij heb meegemaakt en waarvan ik vind dat ze het enorm knap doet), ze horen bij Nederland als dijken en chocoladehagelslag, en er is geen enkel probleem dat opgelost wordt door de monarchie af te schaffen.
Leiders zijn zo machtig als hen toegestaan wordt. In Nederland heerst nog altijd een gezonde republikeinse moraal. Eigen verantwoordelijkheid, de vrijheid om van mening te verschillen van anderen, en dat nog te mogen zeggen ook. Heel andere koek dan de slaafse volgzaamheid die soms verondersteld wordt. Vandaar misschien dat Prins Claus ooit gezegd heeft dat Nederland geen monarchie is, maar een een republiek met een erfelijke stadhouder.
En zo is het maar net.
Er is niks Nederlands aan de monarchie. Men zou juist kunnen betogen dat het on-Nederlands is om er een aan te houden. In de tachtigjarige oorlog heeft Nederland zich juist van koning ontdaan. De huidige monarchie werd in 1814 door buitenlandse mogendheden ingevoerd.
De huidige koningin is vrij nutteloos. Ze heeft openbare publieke agenda en zou normaal gezien geen invloed mogen hebben op enig beleid. Wellicht is haar enige echte rol een soort poppenkast waar de simpele Nederlander dan in een royalty-blaadje over kan lezen (hoewel er weinig Nederlands, noch koninklijks is aan ons vorstenhuis). Bovendien geeft het een signaal af dat geboorte er toch kennelijk nog toe doet. Een verkeerd signaal lijkt mij. Het is belangrijk dat iedereen gelijke kansen heeft; ook als je vader of moeder het staatshoofd is.
Een republiek zou juist bij uitstek de gelegenheid bieden om een inspirerende leider van ons land te kiezen i.p.v. een slappe zak als Balkende. Bovendien beleefde Nederland zijn glorietijd als vrije Republiek.