Vorige week zat ik in een panel dat over de vraag ging of je nog links kan stemmen als je Joods bent. Bizarre vraag natuurlijk. Sam en Moos lopen over straat. Zegt Sam, hé! We kunnen stemmen vandaag! Ze gaan het stembureau in en Sam stemt PvdA, Moos GroenLinks. Einde verhaal. Natuurlijk kan je links stemmen, maar moet het ook?
Toverdrank
Om te beginnen: ik ben als kind in een ketel met socialisme gevallen. Net als Obelix, die in een ketel toverdrank viel, heb ik daar wat van overgehouden. Ik ben op de dag voor Jom Kippoer 1967 ter wereld gebracht door een Joodse communistische huisarts, als felicitaties waren er kaarten van het communistische reisbureau en de ambassade van de Soviet-Unie. Ik heb leren lezen in De Waarheid, en groeide op met de geschiedenis van de CPN, het linkse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Spaanse Burgeroorlog, en dit allemaal tijdens de Koude Oorlog, dus mensen die die nog hebben meegemaakt, weten waar ik het over heb. Ik heb me eraan onttrokken maar meer naar rechts opschuiven dan de PvdA had me vast een cherem (banvloek) opgeleverd.
Ammehoela
Wie op internet gaat zoeken naar de geschiedenis van het linkse Jodendom, komt op een wikipediapagina die ons leert dat het linkse Jodendom is ontstaat als uitvloeisel van de verlichting, vooral door denkers als Moses Mendelssohn en Ludwig Börne (die overigens gewoon Baruch als achternaam had). Nou, daar schiet je dus niet veel mee op. Ammehoela zei ik gisteravond zelfs. Dat het linkse Jodendom opkomt met de opkomst van het progressieve denken zegt dus helemaal niets. Socialisme is immers ook een uitvloeisel van de verlichting. Net als het liberale Jodendom trouwens, maar dit terzijde.
Politiek
Om te onderzoeken wat er links is aan het Jodendom moet je dus verder kijken. Een sleutelmoment is de 17e eeuw; de eeuw waarin denkers als Hugo de Groot, Petrus Cuneaus, Spinoza en anderen de Thora opensloegen en zich afvroegen welke politieke elementen daar nu inzaten. Eén wijze les die je kan leren uit de Thora, is dat je op morele gronden in opstand kan komen tegen het wettig gezag; zelfs als dat gezag zegt dat ze God zelf zijn. Dat is de les van het fundament van het ontstaan van het Joodse volk: de uittocht uit Egypte. De Nederlandse machthebbers vonden het maar niets, dat revolutionaire gebral; politieke studenten van de Thora waren dan ook op zijn minst verdacht. Het Jodendom leert dat verandering mogelijk is: de status-quo kan in twijfel getrokken worden.
Maar er is meer. In de Thora-afdeling die vorige week door alle Joodse gemeenschappen ter wereld werd gelezen, staat (twee keer) het verhaal van de schepping van de mens. Een moeilijk te duiden verhandeling: God zegt hier immers “laat ons een mens scheppen in ons evenbeeld”. Aangezien God zelf lichaam noch omvang heeft, hoe kan je Er dan een evenbeeld van maken? Het antwoord zit in de regels daarvoor. Daar leren we wat we (tot dan toe) van Hem weten: iets wat creëert (“Hij schiep…”) en iets wat morele afwegingen kan maken (“en Hij zag dat het goed was”). Bezieling, scheppingskracht en moraliteit zijn de essentie van het menselijk bestaan.
Voorbeelden
In de rest van de Thora komen dan ook vaak morele regels voor: ten aanzien van landbouw (je land niet uitputten), dierenwelzijn (geen dieren van verschillende sterkten laten ploegen), respect voor je medemens, rechtvaardigheid, bij een overwinning je vijand niet helemaal ten gronde richten, solidariteit, iets overlaten voor mensen die het minder hebben. Kortom: allerlei ideeën die je links en progressief zou kunnen noemen. De vraag kwam aan de orde wat nu “links” is. Ook daar kan je een hele avond over praten, maar ik vind dat dat in ieder geval is dat in het collectief (door organisaties of de staat) dingen geregeld worden die mensen niet zelfstandig kunnen doen, en dat mensen gelijke toegang moeten kunnen hebben tot kennis, inkomen en macht. Kortom: zaken waar de PvdA ook voor strijdt, en zolang daar mensen in rondlopen als Ahmed Aboutaleb, Frans Timmermans en Jan Boelhouwer, om maar eens drie totaal verschillende voorbeelden te noemen, zit ik daar nog op mijn plaats.
Zionisme
Twee onderwerpen kwamen tijdens de debatavond telkens terug. Onderwerpen aan de hand waarvan je óók je stem kan bepalen: de positie van de staat Israël en antisemitisme. Om te beginnen: de meeste linkse partijen in Nederland hebben kritiek op het beleid van de politiek van Netanyahu die te vergelijken is met de kritiek die linkse Israëlische partijen hebben op die politiek. Allesbehalve onbetamelijk dus. Bovendien: het Zionisme is weinig meer dan de Joodse variant van de gedachte dat een natie en een staat moeten samenvallen: het nationalisme. Een gedachte die radicaal anders was dan die van de multi-nationale staten als het Habsburgse, Ottomaanse, Pools-Litouwse, Britse en zelfs Nederlandse rijken, die vóór de Eerste Wereldoorlog meer naties en bevolkingsgroepen huisvestten dan menig land vandaag de dag. Het denken over de relatie natie/volk vs staat is volop in ontwikkeling: in Nederland aan de hand van onder andere de discussie over Zwarte Piet; in andere landen op andere manieren. Maar telkens is de vraag “wat is, doet en mag een inwoner van dit land?”. Zolang die discussie betamelijk gevoerd wordt is er weinig aan de hand, en mensen die zeggen dat Nederland alleen voor of van de Nederlanders is, vind ik net zo eng als mensen die vinden dat Israël alleen voor of van de Joden is.
Antisemitisme
Dan antisemitisme. Ik heb er mijn ervaringen mee. Vrijwel nooit in de geschiedenis vond antisemitisme plaats omdat Joden Joden zijn. Er was altijd een excuus: ze hebben Jezus vermoord, heulen met de Tsaren, heulen met Napoleon, vermalen christenjongetjes tot matzes, vergiftigen de waterputten, beheersen de media, de politiek, het bankwezen, de huizenmarkt of hebben anderszins te veel macht. En natuurlijk, natuurlijk is Israelkritiek soms uiteindelijk antisemitisme. Maar niet altijd.
Wat kan je er aan doen? Antisemieten hebben geen Joden nodig om hun gif te spuien, en gelukkig zijn er veel mensen (in Nederland bijvoorbeeld de Kamerleden Gert-Jan Segers en Dilan Yesilgoz) die zich keer op keer inzetten voor bestrijding ervan. Maar het belangrijkste is het relationele aspect: hoe onzekerder je bent over je eigen identiteit, hoe harder antisemitisme aankomt. Onderwijs, óók aan Joden, over wat Jodendom is, was, kan zijn is dan ook uiterst belangrijk. Maar zelfs als je als Jood weinig weet over het Jodendom, het Zionisme en wat dan ook: schaam je niet voor wie je bent. Deel je kennis. Deel je twijfels. Wees trots op wat je wel weet en wie je bent en waar je vandaan komt. Een onderdeel van een heilig volk en een licht voor de naties.
