Mijn overgrootvader, Abraham Baruch vestigde zich in 1902 vanuit Bellingwolde in Göttingen. Hij woonde op de Gröner Strasse 5/6 (1902), Königsallee 8 (1903), Papendiek 30 (1904), Johanisstrasse 2 (1905), Groner Tor 28 (1912) en de Düstere Strasse 10/11 (1913-1933). De Joodse gemeente van Göttingen telde rond de jaren ’30 van de vorige eeuw zo’n 400 zielen; na 1933 waren er nog maar zo’n 100 over. Niet alleen had Göttingen een burgemeester die al in de jaren ’20 actief NSDAP-er was; ook op de universiteit waren nogal wat docenten Nazi’s.
In aanloop naar de officiële boycot van Joodse winkels op 1 april 1933, ontstonden er rellen. Onder andere aangewakkerd door een hoogleraar die had uitgevonden dat Joden niet een geloof waren, maar een ras met een ideologie. Vanuit het Braunes Haus (Jüdenstrasse 12) werd al op 28 maart een pogrom georganiseerd en werd onder andere bij Abraham Baruch de ruiten ingegooid.
Een student aan de Universiteit van Göttingen, Achim Gercke, had al vanaf 1925 bijgehouden wie Joods was en waar de Joden woonden, dus men wist precies waar men zijn moest. Huisvlijt loont. In 1933 sloten 20 Joodse bedrijven, waaronder de Slagerij van Abraham (die zich in Duitsland Adolf noemde) Baruch, die naar Deventer en even later naar Twello verhuisde waar hij in loondienst ging werken, totdat hij ook daar ontslagen werd, werkloos bleef, uiteindelijk opgepakt werd en via Vught naar Sobibor werd gestuurd. Het transport vertrok op 11 mei 1943 en duurde drie dagen; Abraham en zijn vrouw, Bertha Baruch – Jacobsohn, zijn op 14 mei vergast.
In het huis Düstere Strasse 10/11 bevindt zich nu een Thaise Massagesalon. Ik schrijf dit vanuit kamer 133 van Hotel Central, Jüdenstrasse 12, vroeger het Braunes Haus, het hoofdkantoor van de Kreisleitung van de NSDAP.
Machthebbers die etnische en religieuse tegenstellingen misbruiken om de macht te grijpen, begrijp ik ergens. Domme kampbeulen, die wellicht in hun jeugd verknipt zijn en alleen nog maar kunnen slaan; je kunt een begin van verklaring proberen te geven. Maar studenten, hoogleraren, met zulke ideeën van geweld en antisemitisme; hoe kan dat? Dat snapt toch niemand meer?
Ik hoop dat iemand er nog eens achter komt waarom sommige jonge Marrokaanse Amsterdammers schandalige anti-semitische dingen roepen naar joodse stadsgenoten. Die vraag, die moet nog wel te beantwoorden zijn met een goed onderzoek (en verklaren is geen vergoelijken!).
Waar het begrijpen onmogelijk wordt, blijft over het herdenken. Jouw grootouders en verdere familie zijn vreemden voor mij. Maar ik heb even aan ze gedacht.
Over het bijhouden: Sinds enige tijd hoor ik dat mensen hun Facebook sluiten vanwege een gebrek aan privacy en ook het gebruik van pseudoniemen en een avatar zonder persoonlijke foto komt steeds meer in. Wie nog afhankelijk is van bijvoorbeeld een werkgever doet er blijkbaar verstandig aan om voor zijn blogwerk en Twitter en opinie een pseudoniem te gebruiken. Ook ik doe dat, nog afhankelijk van werkgevers met een uniforme mens-wens, buiten de lijnen lopers worden niet gewaardeerd. Alles wat je zegt kan blijkbaar tegen je gebruikt worden.
Toch is alles terug te vinden, zeker weten! En er zal ook wel weer (of nog steeds ) een big or small Brother zijn die alles bijhoudt. Waar het voor gebruikt gaat worden is nog onbekend. Waar het destijds voor gebruikt is, is bekend en die informatie drijft nu op een zee van tranen. Jouw terugzoeken en een plaats beschrijven aan de hand van opgeslagen informatie is reflectief; het is een goed stuk en zoals je ziet heeft het aanleiding gegeven tot deze reactie.
Wie heeft bedacht dat onze onderlinge verschillen, ons uniek zijn of onze meegaandheid in kaart moest worden gebracht? Wie bepaald wie goed is en wie niet?
Griezelige ontwikkelingen die alleen bestreden kunnen worden door saamhorigheid en empathie ……. Nu al utopische woorden?
[…] Berta heimwee naar Duitsland; het gezin woonde op meerdere plaatsen in Göttingen; als laatste op de Dustere Strasse 10. Johanna werkte als kokkin en schoonmaakster in Nederland. Ik weet helaas niet veel van haar leven; […]