Gisteren was ik bij een debat in de Rode Hoed: het boek Lobbyland werd er gepresenteerd en ik sprak er een column uit. Die klonk ongeveer als volgt: Wanneer ga je je partner vragen om inzicht te geven in zijn of haar agenda, intenties en afspraken? De vraag naar transparantie is eerder een teken van wantrouwen dan een poging om vertrouwen te herstellen.
Het is mijn overtuiging dat iedere lobbyist niet een foto van het Binnenhof in zijn kamer moet hebben hangen, zoals Huisman en Korteweg optekenen, maar een Staatsieportret. Immers: het belangrijkste wat een politiek ambachtsman (of het nu een lobbyist is of een Kamerlid) doet, is het in standhouden van de democratie zoals we die in Nederland kennen en willen bewaren. Macht uitoefenen gaat beter in een dictatuur: met geld, geweren of concentratiekampen is beleid effectiever te beïnvloeden dan door het bijwonen van procedurevergaderingen. Aan de andere kant: consequentieloos een mening verkondigen gaat beter in een anarchie. Nee: op de lange termijn zijn wij allemaal onderdeel van hetzelfde probleem, of zoals u wil, van dezelfde oplossing; die democratie heet.
Teleurgesteld
Het democratische ambacht bestaat uit 3 onderdelen: uit de maatschappij halen wat er speelt en zien dat er voor alles twee smaken zijn: iets is goed en moet zo blijven, of iets is niet goed en moet veranderen; in de raad, kamer of parlement vindt het politieke spel plaats, daar worden wetten gemaakt en vindt de gezaghebbende toedeling van waardevolle (materiële en immateriële) zaken voor de samenleving plaats. Vervolgens wordt, door de mensen die tijdens dit spel macht uitoefenen, en dat is een vak, rekenschap afgelegd over de macht die zij daar uitgeoefend hebben: lobbyisten aan hun opdrachtgevers, ambtenaren aan Ministers, Ministers aan de Kamer, journalisten aan hun lezers, met een analyse, zeg ik er in dit huis dan maar even bij, en politici, uiteindelijk de mensen waar het om gaat, de mensen die verantwoordelijk zijn voor het politieke proces, de mensen die ervoor moeten zorgen dat iedereen in gelijke mate gehoord wordt, en in gelijke mate teleurgesteld wordt, aan de kiezers. Kamerleden zijn daar zelf verantwoordelijk voor: transparantie of niet.
Ambachtslieden
Lobbyisten zijn daarbij niets anders, en dat beschrijft Lobbyland goed, dan politieke ambachtslieden die in opdracht van een bedrijf, organisatie of andere groep mensen naar voren geschoven worden om het speelveld te analyseren en de macht te beïnvloeden. Soms direct, soms indirect, soms voor de korte termijn en soms voor de lange. Ook voor lobbyisten geldt: politiek is als boren in hard hout.
Elite
Helaas is het voortbestaan van het politieke ambacht geen vanzelfsprekendheid. Het politieke proces staat onder druk. Er is onzekerheid en onbehagen over het politieke proces en, zoals dat in dergelijke periodes gebruikelijk is, wordt er naar schuldigen gezocht. Veel schijnt de schuld te zijn van “de elite” (als je op YouTube kijkt of Facebook), maar gematigder complotdenkers zoeken de schuld bij het partijbestuur van de PvdA of de lobbyisten. Die hebben immers de kennis en de macht die veel journalisten en Kamerleden niet hebben.
Apenkool
Apenkool natuurlijk. Maar bewijs maar eens dat het niet zo is. Onlangs werd ik gevraagd voor een optreden in het kader van de lobby voor behoud van de Rituele Slacht, waar ik een rol bij heb gespeeld. Bij het voorgesprek zei de journaliste die me zou interviewen dat “de Joden toch de sleutel van Trêveszaal hadden”. Tsja… bewijs maar eens dat het niet zo is.
Volwassen
Lobbyisten hebben niet meer macht dan andere spelers in het politieke proces: al is het maar omdat zij het ook moeten hebben van hun eigen reputatie, en als die kaduuk is, moeten ze een andere baan gaan zoeken. Aan de andere kant: geen enkele relatie tussen mensen is waardenvrij. Er is verschil in senioriteit, iemand betaalt de drank, er kan seksuele spanning zijn. Het is aan alle betrokkenen om daar volwassen en verantwoordelijk mee om te gaan en de grotere belangen niet uit het oog te verliezen.
Zuiden
Geeft het boek inzicht in de echte geheime krachten? Nee. Wat geheim is zal geheim blijven. Echt off the record is alleen dat wat niet gezegd wordt, echt en de grootste krachten blijven geheim omdat ze, ook in de Volkskrant, slecht beschreven worden, hoewel ze zich helemaal in de openbaarheid afspelen: de meeste relevante wetgeving wordt immers toch echt 180 kilometer ten zuiden van Den Haag gemaakt.
Lobbyland
Meer transparantie zal niets oplossen. Uiteindelijk is menselijk gedrag niet in wetten te vatten en moeten we dat ook niet willen met zijn allen. Het grotere probleem is niet dat lobbyen niet transparanter gemaakt kan worden: het probleem is dat er in onze samenleving een fundamenteel wantrouwen is, en dat er mensen zijn die zich niet willen houden aan democratische omgangsvormen. Dat kan niet worden gerepareerd door meer transparantie, of meer jachtig gedrag, maar alleen door het gezamenlijk werken aan relaties, gebaseerd op kennis, richting, goed vertrouwen en inhoud. Uiteindelijk gaat het om het algemeen belang. Ik hoop dat Lobbyland en deze bijeenkomst, en mijn bijdrage daaraan daar een bijdrage aan leveren.
