Net als veel andere mensen vond ik het idee om een Holocaustpornografische Anne Frankoptocht te houden in eerste instantie vooral grappig. Ik grapte dan ook mee: de kleding moet geleverd worden, net als toen, door Hugo Boss, en in de optocht moeten typische herkenbare figuren terugkomen, zoals de bankier, de diamantslijper, een violist en – voor de balans – een revolutionair type met een verwilderde baard en een klein brilletje. Verder moet er een “So you think you can Anne Frank” komen met lookalikes. Als hoofdsponsor dacht ik aan Krupp, Zeiss of Volkswagen.
Maar toen ik uitgelachen was om mijn eigen flauwe grappen werd ik, in tegenstelling tot Kustaw Bessems niet misselijk, maar bekroop me een groeiend gevoel van ongenoegen. Niet omdat opvoeding en onderwijs in Nederland gefaald zouden hebben en de vermoorde Joden in Nederland vergeten zouden zijn. Kustaw heeft natuurlijk groot gelijk. Maar vooral om twee andere redenen: de eerste is omdat er weer eens uit spreekt hoe in Nederland hardnekkig gepoogd wordt de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog te herschrijven, en ten tweede hoe dat gebeurt aan de hand van stereotiepen waaruit de problematische omgang met Joden blijkt.
Mythe
De mythe van het Nederlands verzet is hardnekkig, onvolledig en op zijn minst eenzijdig. Zeker: er waren helden die Joodse onderduikers in huis hadden of in het verzet zaten. Maar een groot gedeelte van het verzet werd pas ver na de Tweede Wereldoorlog erkend. Truus Menger kreeg pas in 2014 een verzetsherdenkingskruis en de radio-uitzending waarin op een lacherige manier haar strijd en leed gebagatelliseerd werd, doet me nog ineenkrimpen van plaatsvervangende schaamte. Daarnaast: het aandeel van Nederlandse mannelijke vrijwilligers voor de SS, en vrouwelijke voor de Lebensborn, was enorm. Maar belangrijker: het grootste gedeelte van de Nederlandse bevolking dacht “het zal mijn tijd wel duren”, sloot de gordijnen, trok de schouders op en probeerde vooral uit de wind te blijven. Want wat je niet ziet, en waar je niet over praat, bestaat niet. Dat moet toch bekend in de oren klinken.
Veiligheid
Echt herdenken gaat niet over vroeger, maar over nu. Er is nog steeds nauwelijks Joodse infrastructuur, in steden waar vroeger substantiële Joodse gemeenschappen waren zoals Rotterdam, Groningen en Den Haag zijn geen Joodse winkels, is nauwelijks Joods onderwijs en is het iedere keer maar afwachten of er minjan, het benodigde quorum van tien volwassen Joodse mannen, dat nodig is om een volledige Joodse eredienst te houden, gehaald kan worden. Daarnaast is maar zo’n tien procent van het toch al kleine aantal Nederlandse Joden lid van een Kerkelijke organisatie, en wordt van deze kleine gemeenschap verlangd dat ze grotendeels zelf verantwoordelijk zijn voor iets wat nu juist een overheidstaak is bij uitstek: het organiseren van hun eigen veiligheid. Ondertussen is er meer sympathie voor een boom die in de achtertuin van het achterhuis stond.
Zonnestralen
En de relatie met Nederlandse Joden blijkt voor veel mensen problematisch. Over de religieuze praktijken als besnijdenis en rituele slacht wordt vooral óver Joden (en Islamieten trouwens) gepraat in plaats van met hen; en zelfs organisaties en mensen met “pro-joodse” standpunten wordt vooral in stereotiepen over Joden nagedacht: slachtoffer, Rabbijn of settler. Zelfs direct na de Tweede Wereldoorlog waren er groepen mensen die de Joden waarschuwden: ze moeten zich niet nu een speciale status aanmeten omdat de Duitsers onaardig tegen ze waren. Ze moeten zich wel een beetje netjes gedragen. Klik hier voor een prachtig voorbeeld.
Ongenoegen
Hier komt mijn ongenoegen vandaan: uit het idee van de Evangelische Omroep om leed van Joden te beschrijven en zo, voor de zoveelste keer, maar erger dan ooit, een Joodse identiteit te definiëren, blijkt hoe deze groep mensen vasthoudt aan het gewilde slachtofferschap, en daarmee een stereotiep beeld neerzet dat aan de criteria van “creatieven”, filmmakers en omroepbazen voldoet.
En hoewel Joden al eeuwen lang vervolgd, uitgemoord, gemarginaliseerd, belachelijk gemaakt en uitgewezen worden, is de essentie van Joodse identiteit niet slachtofferschap.
Toen niet.
Nu niet.
Nooit.
Ik heb geen idee waar dit vandaan komt, en eerlijk gezegd voel ik mij niet geroepen om Endemol-achtige fantasieën los te laten op Anne Frank en de Shoah. Dat er een verzetsmythe is ontstaan was mij al 30 jaar geleden duidelijk. Maar ja, het volk heeft behoefte aan helden en dat is nu niet anders. Dat het merendeel van de NL bevolking gewoon probeerde te overleven, te werken en rond te komen, en hoopte dat de storm zou overwaaien is niet sexy. En dat het zo was valt op allerlei manieren te verklaren, maar angst, onzekerheid en lijfsbehoud zijn absoluut kernbegrippen. Wat ik overigens durf te betwijfelen is of het nou specifiek een probleem van de niet-Joodse Nederlander was. Kijk maar eens naar de mensen die het direct betrof, namelijk de Nederlandse Joden zelf. Er wordt wel eens gesproken over hoe het toch in hemelsnaam mogelijk was dat verreweg de meesten zich gewoon lieten afvoeren. Waarom niet strijdend tenonder gaan? Toegegeven, ik ben geen gedragspsycholoog, maar mij lijkt dat de verklaring hiervoor in sterke mate te vergelijken is met de redenen voor het apathische gedrag van verreweg de meeste Nederlanders. En als je kijkt waar Joden wel actief in verzet zijn gekomen dan blijkt ook dat in dezelfde gebieden te zijn waar ook de rest van de plaatselijke bevolking aanzienlijk meer verzetsactiviteit toonde dan hier in Nederland. We zijn nou eenmaal een volk waar het sluiten van compromissen tot opperste gebod is uitgegroeid. We proberen het eigenlijk altijd zo te beredeneren dat de makkelijkste weg, namelijk niets doen, tot heldendaad wordt opgehemeld. In die context past geen stand your ground mentaliteit. In vredestijd is dat natuurlijk prima, maar in oorlogstijd ben je dan een prooi voor de wolven.
Tja…Wat denk je van de analyse dat Joden in de ogen van de EO nog steeds alleen slachtoffers zijn, die dankbaar moeten zijn en nederig… in een tijd dat DE JODEN zich manifesteren. Niet als slachtoffers van de moderne Jodenhaat alleen, niet als Joodse individualisten alleen, maar als een sterk volk dat opkomt voor haar rechten? In Israël, maar ook in andere delen van de wereld, waar ze nu, als vervolgden, de moed hebben op Alyah te gaan. Naar een Joods land dat nu een wereldrol speelt in wetenschap en kunst en meer… Waar Joden dus blijken Echte Menschen te zijn. Dat mag toch niet? Als Joden nú slachtoffer zijn van antisemitisme is dat dus hun eigen schuld. Moeten ze maar niet boven het maaiveld uitsteken. Dat er tot nu nog Joden in leven zijn die wèl slachtoffer zijn van het verleden, tot nu en tot het einde van hun leven, is puur hun eigen schuld. Hadden ze maar niet – zo lang – moeten overleven. Dat geeft andersdenkenden en niet-Joden ‘ het recht’ te handelen naar eigen inzicht. En die inzichten worden dan dus duidelijk. Bijv. in een musical-achtig gedoe rond de Heilige Anne Frank. Dan maak je de hele Shoa tot een vertoning daaromheen. Tot die paar (niet zo) arme Joden, de ondergedoken familie’s die het niét gehaald hebben.
Ook ik ben geen gedragspsycholoog Herman, maar de positie van beide bevolkingsgroepen maakt het toch wel zeer verschillend. Degene met weinig invloed naast degenenin onderdrukte positie. Vergelijk het maar met die van asielzoekers nu naast ons aller eigen wegkijken. Het gedrag is dan al dan niet uit vergelijkbare bron, maar de mogelijkheden tot mogelijke invloed uitoefenen, zijn het verschil hier. Daar ligt dan ook het ethische verschil, wat mij betreft.
Ik denk inderdaad Robbert, dat het gaat om twee dingen: een na de oorlog ontstaan theologische ontwikkeling van joodse wortels herontdekken en het wegpoetsen van een collectief schuldgevoel.
De eerste is een zeer terechte en verrijkende ontwikkeling, maar neemt soms vormen aan die het vermoeden doen rijzen dat er iets meer achter zit.
Het tweede is er een besef dat we niet alleen meer hadden moeten doen in het verzet, maar ook dat we deel hadden aan eeuwen van heersend antisemitisme, vaak gevoed door vervangings- en andere bedenkelijke theologie.
Zou dat de opsmuk kunnen zijn die onecht voelt, denk je?
dit hef je niet te plaatsen wat mij betreft
maar ik zag deze uitvoering van een (overigens prachtig)
protestants lied door een meer evangelisch groepje
beetjegladjes, maar vooral… met de Hatikvah erin verwerkt
fijn, al die goede bedoelingen, maar ik krijg daar ook een nasmaak van… 🙁
dag Robbert, tot mails maar weer, ik wens je vrede, sjaloom, salaam! 😉 🙂
oh en de link natuurlijk
https://www.youtube.com/watch?v=V7sWVkEJ8tI