Weg met de bestuurlijke ponzi-schemes.

Vandaag sprak ik op verzoek van de Rotterdamse gemeenteraad met een commissie over Pact op Zuid. Goed dat deze mogelijkheid wordt geboden om de Rotterdammer kennis te laten nemen wat er met hun belastinggeld gebeurt. Publieke middelen en publieke macht vragen immers om publieke verantwoording. Ik kan me dan ook heel wat voorstellen bij een enquete in een latere fase.

Vanaf 2006 was ik Dagelijks Bestuurder van de Deelgemeente Feijenoord en heb ik de projecten van het Pact met meer of minder succes voorbij zien komen. Als gevolg van mijn pogingen de relaties met de bewonersorganisaties en andere subsidie-ontvangers te verzakelijken en de ondersteuning van bewoners van de Deelgemeente onafhankelijk te laten opereren ben ik weggestuurd. Van de periode van 2009 tot nu weet ik bijna niets. Ik heb wel begrepen dat de Deelgemeente Feijenoord een aantal van de projecten structureel in het beleid inpast. Dat zou al een flinke verbetering zijn.

“Aan het Afrikaanderplein in Rotterdam is het goed toeven. In de African Inn kan iedereen straks terecht voor een eenvoudige, betaalbare maaltijd. Het voormalig gemaal dat daar tegenover staat, is een up-market eetgelegenheid.  De Wethouder spreekt van „het informele stadhuis van Rotterdam”. Niet toevallig begon minister Ella Vogelaar hier haar wijkentour. Langs veertig probleembuurten in Nederland, die met behulp van de lokale overheden en woningcorporaties moeten veranderen in ‘prachtwijken’.”

Restaurant SOLO voorziet in een uniek horecaconcept, front-cooking: de gast maakt zijn eigen recept zonder zelf in de pan te roeren. De gast doet een keuze uit een basisrecept voor een pizza, salade, soep, broodje of pasta- of wokschotel. Hierna kan hij verder ingrediënten naar eigen wens laten toevoegen. Van rucola tot scampis, van mozzarella tot taugé. Het gerecht wordt dan binnen enkele minuten voor zijn ogen bereid. De opening was leuk met Burgervader Opstelten die achter de wok plaatsnam.

Restaurant Sorgh en Hoop opent binnenkort de deuren aan het Afrikaanderplein. De deelgemeente Feijenoord verwelkomt het nieuwe restaurant met open armen.
Op alle fronten wordt er geïnvesteerd om de Afrikaanderwijk haar historische glans terug te geven. Er zijn nog veel meer plannen voor het Afrikaanderplein en omgeving. Zo komt er binnen niet al te lange tijd een kookstudio, een Marokkaans en een Afghaans restaurant, een soep- en een pannenkoekrestaurant.“

Tot zover de ronkende teksten uit 2006 en 2007.

Of het nu gaat over Eetwijk, Pact op Zuid, Kansenzones of WWI: het beeld is hetzelfde. Feestelijke projecten met bestuurders in polonaise, en enige tijd later voor de omwonenden de treurige scherven.

De armste mensen wonen in de goedkoopste huizen. Dat is in Rotterdam Zuid al zo sinds het als overslagterrein ontstond, en een eeuw later is dat niet veranderd. De littekens van armoe zijn nog te zien: de wegen ontsluiten de haven, niet de wijken. Het groen is er spaarzaam. De resultaten van de stadsvernieuwing van de jaren tachtig zijn zichtbaar: er is veelal gerenoveerd door een aluminium frame in de kamers te zetten en daar gipsplaat tegenaan te nieten. De zolders, die in deze huizen niet bestemd waren om te wonen, zijn eraf gehaald, en daarvoor in de plaats zijn verdiepingen van Trespa er op gezet.

Gelukkig is er veel ambitie. Mensen hebben de mogelijkheid armoede te ontstijgen, en velen doen dat dan ook. Je ziet dan ook dat de generaties immigranten elkaar opvolgen: arme mensen komen er wonen, en wat minder arme mensen vertrekken er weer. Zeeuwen, Brabanders, Italianen, Grieken, Turken, Marokkanen, Polen, Bulgaren.

Het is goed dat mensen daarbij geholpen worden, en er aandacht is voor gezonde leefomgeving, toegang geboden wordt tot kennis, macht en inkomen. Tegelijkertijd moeten misstanden bij wonen en arbeid aangepakt worden. Net als andere excessen. Daar mag goed burgerschap van de inwoners voor terugverwacht worden. Immers: “Geen recht waar plicht is opgeheven, geen plicht waar recht ontbreekt!”.

Het is terecht dat extra middelen beschikbaar worden gesteld. Miljoenen euro’s aan subsidiegeld zijn uitgestrooid boven dit stukje Nederland, en het zou te makkelijk zijn om daar cynisch over te zijn, maar helaas is de constatering dat het te weinig heeft opgeleverd, terecht.

Hoewel het bestuurlijk koeterwaals van Lysias zo veel mogelijk respect probeert uit te stralen voor veel projecten, wordt duidelijk dat de miljoenen niet dat hebben opgeleverd wat men ervan had gehoopt. Een antwoord op wat er dan mis is gegaan geeft Lysias in de “verbeterpunten” (bestuurlijk jargon voor ”dit is helemaal klote”) : “Een gedeelde visie”, “het realiseren van voldoende doorzettingsmacht” en het “betrekken van bewoners en ondernemers”.

Laat ik het proberen in mijn eigen woorden te zeggen.

Een gedeelde visie: De huidige aanpakken, zoals Pact op Zuid en de rest van het aan-, door- en meepakken zijn zo enorm bestuurlijk met elkaar afgestemd dat het vergaarbakken van losse projecten zijn geworden. Een procesmatig correct uitgevoerde hutspot van initiatieven met gebrek aan onderlinge samenhang en vooral gericht op bestuurlijke haalbaarheid. Niet de echte haalbaarheid, laat staan op resultaat.

Een éénduidige regie, controle en verantwoordelijkheid van het bestuur ontbreken. Veel van de gesubsidieerde projecten zijn uitgekozen op beoogd effect, maar er is geen natuurlijke prikkel om ze daar daadwerkelijk op te beoordelen, laat staan op af te rekenen.

Ten tweede: het realiseren van voldoende doorzettingsmacht. Aan sterke ambtelijke diensten, doortastende wethouders, burgemeesters met overwicht, betrokken deelgemeenten, ambitieuze gebiedsmanagers, stadsmariniers, projectleiders en andere verstandige en kundige mensen is geen gebrek. Helaas bestaat daarnaast een andere bestuurlijke werkelijkheid, namelijk die van de al sinds de stadsvernieuwing voortdurende discussie over wie het voor het zeggen heeft in Rotterdam. De rol van bewonersorganisaties en het opbouwwerk is zeer groot.

Daarnaast zijn de deelgemeenten ontstaan, zonder een duidelijk en onweersproken mandaat. Vervolgens kent Rotterdam een enorme sloot aan subsidie-ontvangers, die al dan niet gelegitimeerd door partijgenootschappelijke, sociale of etnische achterban. Met andere woorden: niet de formele machtsstructuren zijn een probleem, maar de informele.

Ten derde: betrekken van bewoners en ondernemers. Vanouds wordt er veel aandacht besteed aan het betrekken van bewoners. Mensen Maken de Stad, Opzoomeren en een sloot aan andere projecten proberen bewoners erbij te betrekken. Het is te makkelijk om de inzet van veel vrijwilligers en buurtbewoners, en zelfs van volksvertegenwoordigers en bestuurders te bagatelliseren. Helaas blijft men vaak bij het Rotterdamse credo “niet denken maar doen” teveel in de eerste twee woorden steken: de samenhang tussen projecten is vaak zoek, de negatieve bij-effecten zoals het beeld dat ontstaat van nepotisme en cliëntalisme, blijven onderbelicht, en de projecten zijn vaak veel van hetzelfde. Het betrekken van de een leidt zo tot het vervreemden van de ander. Bovendien: door de participatiemachine wordt veel tegengehouden en nog meer veranderd in kopiën van wat al gedaan is. Het is de doodssteek voor veel creativiteit.

Over de plannen die Lysias voorstelt op grond van de verbeterpunten kunnen we kort zijn: ze zijn bijna identiek aan de plannen die er al liggen. En net als die plannen ontberen ze bredere visie en ambitie. Het rapport “Kwaliteitssprong Zuid” met de uit het DDR-repertorium geleende ondertitel “Ontwikkeling vanuit Kracht”staat vol van de goedbedoelde retoriek waar Rotterdam al jaren onder lijdt: “samenwerken”, “betrekken van burgers”, “investeren in soft skills” en maar liefst 7 keer het woord “krachtig”.

Maar zonder éénduidige bestuurlijke verantwoordelijkheid, zonder bredere strategie, zonder normen, en zonder de mensen die het allemaal moeten uitvoeren, blijft Rotterdam-Zuid het slachtoffer van de subsidiemaffia, bestuurders die wel daadkracht willen uitstralen maar de problemen niet uitroeien en vooral een stuitend gebrek aan fantasie, lef, visie en perspectief. Zonder publieke verantwoording van bestuurders en politieke partijen, wordt het beeld dat dit normaal is bovendien bevestigd. Dat heeft alleen maar een averechts effect: dan heeft het de belastingbetaler alleen maar geld gekost, en heeft die er extra cynisme voor teruggekregen.  En daar is nu juist geen gebrek aan.

Bij het lezen van het verslag van de vorige bijeenkomst moest ik lachen. Het nieuwe paradigma dient zich aan: vakmanstad. Ik hoor het geronk van de projectendiesels alweer. In mijn geestesoog zie ik een burgemeester, wethouder, bestuurder weer champagne knallen voor de Vakmanstad en al voordat de kurk de grond heeft geraakt dienen de eerste problemen zich aan.

Ik hoop dat het bestuur van Rotterdam dat de stad niet aan wil doen en juist wil inzetten op wat Henk Jan Schoo het feminiene geploeter noemde, op goed onderhoud en beheer waarvoor bestuurders weinig geduld hebben, maar waaraan gewone burgers sterk hechten. En de broodnodige investeringen versneld doorvoeren onder de voorwaarden die ik noemde.